1. INTRODUCTION
Isu Krista kha lo tho ta naw sien iem chang ei ta?
Vawisuna ei inkhawm ang hin chu inkhawm naw phawt ei ta, ei izui Pathien khawm ring tl^k ni naw bawk a tih. Kristienna khawm sakhuo danghai leh a dangna um bawk naw nih. Sakhuo dang danga a iring bek bekhai hieng Muhammad dam, Buddha dam, Mahavira dam, Zoroaster hai dam kha an thia an tho nawk ti hriet ding a um nawh. Isu Krista khawm a tho nawk ti hril ding um naw sien anni leh iem dangna um a ta? Nang le kei hin khawvelah iem chang ei ta? Hmangaina, beiseina, dawtheina, inngainatna le thiltha po po hin umzie nei a tim? Hang inngaituo seng ei tiu leh!
Hi thu hi a nih vawisun hin tawitein hang ngaituo tlang inla ka nuom chu. Kei chau ni loin kumzabi pakhatna lai daia Tirko Paula in a lo hril tah a. 1 Kor. 15 a khan nasatakin Isu Krista le taksa thonawkna umzie a lo hril a nih.
2. BACKGROUND
1 Korinth 15 a bul tieng ei en chun Isu Krista kha a tho nawk zie nasatakin a hril a. Hieng ang hin: Pathien Lekha thu ang peiin ni thum nia keithoin a um a. Kipha kuomah a hung inlâr dâm kha; chun, sâwm le pahnihai kuomah ân lâr nâwk a. Chu hnunga chun unau za nga nêka tam lai ân lâr nawk a; chuhai laia mi tam lem chu tu chen hin an la dam rawp a; mhenkhat ruok chu an in tah a. Chun, Jakob kuomah ân lâr nâwk a, chu hnung chun tirkohai po po kuomah; chun, a tâwptaka chun, a hun nawa pieng ang keima kuoma khawm ân lâr a. (4-8)
Vawisuna ei inkhawm ang hin chu inkhawm naw phawt ei ta, ei izui Pathien khawm ring tl^k ni naw bawk a tih. Kristienna khawm sakhuo danghai leh a dangna um bawk naw nih. Sakhuo dang danga a iring bek bekhai hieng Muhammad dam, Buddha dam, Mahavira dam, Zoroaster hai dam kha an thia an tho nawk ti hriet ding a um nawh. Isu Krista khawm a tho nawk ti hril ding um naw sien anni leh iem dangna um a ta? Nang le kei hin khawvelah iem chang ei ta? Hmangaina, beiseina, dawtheina, inngainatna le thiltha po po hin umzie nei a tim? Hang inngaituo seng ei tiu leh!
Hi thu hi a nih vawisun hin tawitein hang ngaituo tlang inla ka nuom chu. Kei chau ni loin kumzabi pakhatna lai daia Tirko Paula in a lo hril tah a. 1 Kor. 15 a khan nasatakin Isu Krista le taksa thonawkna umzie a lo hril a nih.
2. BACKGROUND
1 Korinth 15 a bul tieng ei en chun Isu Krista kha a tho nawk zie nasatakin a hril a. Hieng ang hin: Pathien Lekha thu ang peiin ni thum nia keithoin a um a. Kipha kuomah a hung inlâr dâm kha; chun, sâwm le pahnihai kuomah ân lâr nâwk a. Chu hnunga chun unau za nga nêka tam lai ân lâr nawk a; chuhai laia mi tam lem chu tu chen hin an la dam rawp a; mhenkhat ruok chu an in tah a. Chun, Jakob kuomah ân lâr nâwk a, chu hnung chun tirkohai po po kuomah; chun, a tâwptaka chun, a hun nawa pieng ang keima kuoma khawm ân lâr a. (4-8)
Hienga Tirko Paula in a hril ang hin Isu Krista thonawkna chu khâng hun lai mihai
khawmin an hriet ve a. Amiruokchu khâng hun laia mihai bawk khan “mithi thonawkna
hrim hrim a um nawh” an ti ve bawk a. An ihril tak chu Isu Krista ni loin Kristien Isu
Krista ringtuhai chu an tho nawk an ring naw a nih.
Kumzabi pakhatna laia ringnawtuhai khan thlarau chu a thi ngai naw chu an ring a. Amiruokchu taksa ruok chu a thi ta chun an tho nawk an ring ta naw a nih. Tirko Paula chu Areopagi hmuna thuhrilnaa thonawkna thu a hril tum khawm khan a thenin an nuisana, a thenin “Hi thu hi i kuomah la ngai nawk kan tih”(Thilthawhai 17:32) an ti pek el a ni kha.
An ring dan chun thi thei lo thlarau (soul) hi taksa le hriet theina (senses) in a tuoma, senses ruok hi chu thlên khel tieng a fe thei ta nawh a. Chuleiin mihriemin ei ithaw thei insang tak chu taksa inhawitirna, mani inhawitirna a nih tiin an inchuk tir hlaka. Hi inchuktirna hi philosophy inchukhai chun hrieng ei ta, Epicureanism le Stoicism inchuktirna an nih. Kha hun lai khan an inlâr hle a. Pawisa sum nei chun “fain dawn ei tiu, zingah ei thi el ding annawm” (32) an ti kha an inchuktir dan a ni hrim a nih.
Hi inchuktirna khawm hi Kristienhai lai a la um zing niin an lang a. Tirko Paula hin nasatakin a demin thonawkna thu hi a hrilfie pek a. Isu Krista thonawkna hi chanchintha lairil a ni zie le Kristienhai khawm taksa thonawkna ei la chang ding a hung hrilfie pei a nih.
3. ISU KRISTA KHA LO THO NAW SIEN CHU
An leh, chuonga taksa thonawkna a lo um naw ni sien iem ning a ta? Vawisun hin Isu Krista hi lo thonawk ta naw sien iem chang ei ta? A lo um naw a ni chun Isu Krista khawm kha tho naw nih (13) tiin Tirko Paula chun hung hril tan a.
Hi thu hi a nih vawisuna ei hril tum chu: Isu Krista kha lo tho naw sien chu...
a. Chanchintha thuhril hi iengkhawm ni naw nih (14). Chang 14 a chun, “Krista chu keithoa a um si naw chun, kan thu hril hi iengkhawm ni naw nih a ti tawp el a nih. Vawisuna ka thuhril khawm iengkhawm ni naw nih; inhmaa inthawka tu chena biekina thuhrilhai po po khawm iengkhawm ni naw nih. Umzie nei naw nih. Ei inkhawm le ei tawngtaihai khawm hin umzie nei naw nih. A san chu a tak a ni naw chun phuokfawm thu le thukhel hril mei mei ei ni ding a ni leiin.
b. Ei ringna khawm iengkhawm ni naw nih (14). Ringna ei ti khawm hin umzie nei naw nih. A tak a ni naw chun awi rak inla, ring rak inla umzie nei ngai naw nih.
c. Isu inchuktirhai kha hrepuitu khelhlip ning an tih (15). Isu Krista kha Pathienin a keitho ngei a nih ti hriltuhai an ni sih a. Chuleiin, an thil hriet le an hril, an hrietpuina kha khel let der a ni ding a nih. Chu lei chun anni khawm mi khel hlip, mi hlem hmang le mi tehlem an ni ding a ni chu.
d. Ei suolnaah la um zing ei tih (17). Isu Krista lo tho nawk naw sien chu vawisun khawm hin ei suol tlanna la um naw nih a. Suolin ei la um zing ding a nih. Isu Krista naw hlak chun ei suol an tlan zo awm si nawh a. Chu intlanna ding chun a tho nawk a ngai bawk si.
Kumzabi pakhatna laia ringnawtuhai khan thlarau chu a thi ngai naw chu an ring a. Amiruokchu taksa ruok chu a thi ta chun an tho nawk an ring ta naw a nih. Tirko Paula chu Areopagi hmuna thuhrilnaa thonawkna thu a hril tum khawm khan a thenin an nuisana, a thenin “Hi thu hi i kuomah la ngai nawk kan tih”(Thilthawhai 17:32) an ti pek el a ni kha.
An ring dan chun thi thei lo thlarau (soul) hi taksa le hriet theina (senses) in a tuoma, senses ruok hi chu thlên khel tieng a fe thei ta nawh a. Chuleiin mihriemin ei ithaw thei insang tak chu taksa inhawitirna, mani inhawitirna a nih tiin an inchuk tir hlaka. Hi inchuktirna hi philosophy inchukhai chun hrieng ei ta, Epicureanism le Stoicism inchuktirna an nih. Kha hun lai khan an inlâr hle a. Pawisa sum nei chun “fain dawn ei tiu, zingah ei thi el ding annawm” (32) an ti kha an inchuktir dan a ni hrim a nih.
Hi inchuktirna khawm hi Kristienhai lai a la um zing niin an lang a. Tirko Paula hin nasatakin a demin thonawkna thu hi a hrilfie pek a. Isu Krista thonawkna hi chanchintha lairil a ni zie le Kristienhai khawm taksa thonawkna ei la chang ding a hung hrilfie pei a nih.
3. ISU KRISTA KHA LO THO NAW SIEN CHU
An leh, chuonga taksa thonawkna a lo um naw ni sien iem ning a ta? Vawisun hin Isu Krista hi lo thonawk ta naw sien iem chang ei ta? A lo um naw a ni chun Isu Krista khawm kha tho naw nih (13) tiin Tirko Paula chun hung hril tan a.
Hi thu hi a nih vawisuna ei hril tum chu: Isu Krista kha lo tho naw sien chu...
a. Chanchintha thuhril hi iengkhawm ni naw nih (14). Chang 14 a chun, “Krista chu keithoa a um si naw chun, kan thu hril hi iengkhawm ni naw nih a ti tawp el a nih. Vawisuna ka thuhril khawm iengkhawm ni naw nih; inhmaa inthawka tu chena biekina thuhrilhai po po khawm iengkhawm ni naw nih. Umzie nei naw nih. Ei inkhawm le ei tawngtaihai khawm hin umzie nei naw nih. A san chu a tak a ni naw chun phuokfawm thu le thukhel hril mei mei ei ni ding a ni leiin.
b. Ei ringna khawm iengkhawm ni naw nih (14). Ringna ei ti khawm hin umzie nei naw nih. A tak a ni naw chun awi rak inla, ring rak inla umzie nei ngai naw nih.
c. Isu inchuktirhai kha hrepuitu khelhlip ning an tih (15). Isu Krista kha Pathienin a keitho ngei a nih ti hriltuhai an ni sih a. Chuleiin, an thil hriet le an hril, an hrietpuina kha khel let der a ni ding a nih. Chu lei chun anni khawm mi khel hlip, mi hlem hmang le mi tehlem an ni ding a ni chu.
d. Ei suolnaah la um zing ei tih (17). Isu Krista lo tho nawk naw sien chu vawisun khawm hin ei suol tlanna la um naw nih a. Suolin ei la um zing ding a nih. Isu Krista naw hlak chun ei suol an tlan zo awm si nawh a. Chu intlanna ding chun a tho nawk a ngai bawk si.
e. Kristaa lo in (thi) tahai khawm an bohmang ta
ning a tih (18). Isu Krista thi ngama lo tanhai,
Kristien hai hrem an ni huna martyr-alo thi hai,ei
pi le pu Isu Krista chanchintha lo invakvaipuihai
le lo liem tahai chen khawm a thlawna thi le an
suolhai intlanna um si lo ning anta, umzie boa lo
bohmang ning an tih. An ta dingin hmatieng
beiseina khawm um naw nih.
f. Mi po poa lungsietumtak ning ei tih (19). Ei ringna leia rinum ei tuorhai dam, ring tlak lo Pathien ei lo ring lei dam, khawvel in hawi tir na chen nuom loa rinum deua ei lo khawsaka, hmun rinum le khawkrawk, ramthim ei iti haia dam harsangawi ngawia lo khawsa a lu chen lochân hai chen khawm a thlawna lo thaw mei mei ning an tih. Mi lungsietum ei va ni ngei ding de aw!
Hieng lo khawm hi ei ni ngirhmun le ei phak tawk ah hang en inla, thil tamtak ngaituo thei ning a tih. Vawisuna hung inkhawmhai khawm hin mani sengah ei ngirhmun hang en inla nuom a um hle.
4. AMIRUOKCHU ISU KRISTA CHU KEITHOIN A UM TAK ZET A NIH!
Tirko Paula bawk chun chang 20-naah a hril a, “Nisienlakhawm Krista chu mithi laia inthawkin keithoin a um tak zet a nih, a inhai tho hma\huoi a lo ni tah” tiin a hril a nih. A ni ngei el, Isu Krista chu thina hnein ropuitakin a lo tho nawk ngei a nih! A va ropui de aw.
Chuonga Isu Krista a tho ta si chun nakieta ei ihrilhai po po kha a um ta nawh a, ei ta ding chun beiseina hring, chatuon beiseina ei nei tah a nih. Hi ni ropui hi a nih vawisuna ei lawm chu. Ropui deu a nih, thina khawma hne ta lo chu.
a. Ei ihrilhai chu a tak ngei a nih ti ei hriet
b. Ei ringna khawm a tak ngei a nih
c. Isu inchuktirhai le tu chena Isu Krista chanchintha hriltuhai khawm thudik hriltu, Pathien chanchin\ha hriltu indik an nih.
d. Ei suolnaah ei um zing ta nawh a, Isu Krista a thina le a THONAWKNA hin a ringtuhai chu sandamin ei lo um lem tah a nih.
e. Kristaa lo in (thi) tahai khawm kha Isu Krista kuomah chawl hadam an tih.
f. Mi po poa mi vangnei tak ei nih.Isu Krista a tho nawk leiin mi vangnei bek bekhai ei nih. Mi dang, ringna indik si loa insuklungzinghai dam, ei sir le vela Buddhist dam, Jain dam, Hindu dam le Muslim hai khawm hi hang en inla, sum le pai tam tak tak an senga, a thlawn ela seng an nih. Taksa an insukrimsia, a pawi pek ngei. Amiruokchu anni hi deusaw el loa, hmangainaa ena, lunginsiet taka ena, Isu Krista chanchintha, a thlawn vawnga sandamna a mi pek hriltu dinghai ei nih. Chu thaw dinga thupek khawm ei ni bawk a nih.
g. Isu Krista a tho nawk leiin eini ringtuhai khawm nakie chu ama angin ropuitakin ei la tho ve nawk ding a nih.
h. 1 Thessalonika 4:13-14 chun hieng ang hin a hril a, “Nisienlakhawm, unauhai, mi dang beiseina nei nawhai anga in lungngai nawna dingin, a inhai chanchin in hriet naw kan nuom nawh. Isu a thih a, a tho nawk tah ti ei ring si chun, Isua in tahai chu Pathienin ama ruolin hung \huoisa ngei a tih.” A va ropui de aw!
Isu Krista kha a hung hmasakin thuhnuoirawl le
inngaitlawmtakin a hunga; kros ah a tuora, a thi a ni
kha. A hung nawk huna chu a ropuina leh,
thil thawtheina leh rorel dingin a hung tading a nih a,
chu huna ama tuok ding chun in zo ta am le? In
ngaituo chieng rawh.
f. Mi po poa lungsietumtak ning ei tih (19). Ei ringna leia rinum ei tuorhai dam, ring tlak lo Pathien ei lo ring lei dam, khawvel in hawi tir na chen nuom loa rinum deua ei lo khawsaka, hmun rinum le khawkrawk, ramthim ei iti haia dam harsangawi ngawia lo khawsa a lu chen lochân hai chen khawm a thlawna lo thaw mei mei ning an tih. Mi lungsietum ei va ni ngei ding de aw!
Hieng lo khawm hi ei ni ngirhmun le ei phak tawk ah hang en inla, thil tamtak ngaituo thei ning a tih. Vawisuna hung inkhawmhai khawm hin mani sengah ei ngirhmun hang en inla nuom a um hle.
4. AMIRUOKCHU ISU KRISTA CHU KEITHOIN A UM TAK ZET A NIH!
Tirko Paula bawk chun chang 20-naah a hril a, “Nisienlakhawm Krista chu mithi laia inthawkin keithoin a um tak zet a nih, a inhai tho hma\huoi a lo ni tah” tiin a hril a nih. A ni ngei el, Isu Krista chu thina hnein ropuitakin a lo tho nawk ngei a nih! A va ropui de aw.
Chuonga Isu Krista a tho ta si chun nakieta ei ihrilhai po po kha a um ta nawh a, ei ta ding chun beiseina hring, chatuon beiseina ei nei tah a nih. Hi ni ropui hi a nih vawisuna ei lawm chu. Ropui deu a nih, thina khawma hne ta lo chu.
a. Ei ihrilhai chu a tak ngei a nih ti ei hriet
b. Ei ringna khawm a tak ngei a nih
c. Isu inchuktirhai le tu chena Isu Krista chanchintha hriltuhai khawm thudik hriltu, Pathien chanchin\ha hriltu indik an nih.
d. Ei suolnaah ei um zing ta nawh a, Isu Krista a thina le a THONAWKNA hin a ringtuhai chu sandamin ei lo um lem tah a nih.
e. Kristaa lo in (thi) tahai khawm kha Isu Krista kuomah chawl hadam an tih.
f. Mi po poa mi vangnei tak ei nih.Isu Krista a tho nawk leiin mi vangnei bek bekhai ei nih. Mi dang, ringna indik si loa insuklungzinghai dam, ei sir le vela Buddhist dam, Jain dam, Hindu dam le Muslim hai khawm hi hang en inla, sum le pai tam tak tak an senga, a thlawn ela seng an nih. Taksa an insukrimsia, a pawi pek ngei. Amiruokchu anni hi deusaw el loa, hmangainaa ena, lunginsiet taka ena, Isu Krista chanchintha, a thlawn vawnga sandamna a mi pek hriltu dinghai ei nih. Chu thaw dinga thupek khawm ei ni bawk a nih.
g. Isu Krista a tho nawk leiin eini ringtuhai khawm nakie chu ama angin ropuitakin ei la tho ve nawk ding a nih.
h. 1 Thessalonika 4:13-14 chun hieng ang hin a hril a, “Nisienlakhawm, unauhai, mi dang beiseina nei nawhai anga in lungngai nawna dingin, a inhai chanchin in hriet naw kan nuom nawh. Isu a thih a, a tho nawk tah ti ei ring si chun, Isua in tahai chu Pathienin ama ruolin hung \huoisa ngei a tih.” A va ropui de aw!
Isu Krista chu a hril ang ngeiin a lo tho nawk tah.
Chuong ang bawk chun a hril ang ngeiin...
5. LA HUNG NAWK A TIH
Ei Lalpa Isu Krista chu a hril ang ngeiin la hung nawk a tih. A pieng ding khawm kha tiena inthawka hrillawka um a ni tah a. A beiseituhai ta dinga malsawmna a nih. A hril angin a hung pienga, a hril ang in a hung thia, ahril angin a tho nawk tah a.Ahril ang bawkin nikhat chu la hung nawk ngei a tih. Chu huna a ringnawtuhai tuor ding chu rapthlaktak la ning a tih. Unau, vawisun hin Pathien hring, iengkim thawthei, a thuhril inkhel ngai lo neitu ei nih. A hril ang ngeiin a hung indik peia, a hril ang ngeiin ni khat chu a la hung nawk ding a nih.
Job khan chu alo hrietngeiel. Hieng ang hin a lo hril a: “Ka tlantu chu a hring a nih ti ka hriet a, a tawpa chun hnuoi chunga hin la ngir ngei a tih”(Job19:25).
5. LA HUNG NAWK A TIH
Ei Lalpa Isu Krista chu a hril ang ngeiin la hung nawk a tih. A pieng ding khawm kha tiena inthawka hrillawka um a ni tah a. A beiseituhai ta dinga malsawmna a nih. A hril angin a hung pienga, a hril ang in a hung thia, ahril angin a tho nawk tah a.Ahril ang bawkin nikhat chu la hung nawk ngei a tih. Chu huna a ringnawtuhai tuor ding chu rapthlaktak la ning a tih. Unau, vawisun hin Pathien hring, iengkim thawthei, a thuhril inkhel ngai lo neitu ei nih. A hril ang ngeiin a hung indik peia, a hril ang ngeiin ni khat chu a la hung nawk ding a nih.
Job khan chu alo hrietngeiel. Hieng ang hin a lo hril a: “Ka tlantu chu a hring a nih ti ka hriet a, a tawpa chun hnuoi chunga hin la ngir ngei a tih”(Job19:25).
COMMENTS