THUZIEK:
HRINGNUN
~ Zairemthang Songate
Thuhmahruoi: Hringnun le hringna hi ṭhe thei lo tangka thir, hmatieng le hnungtieng hmel nei ve ve, inkawp tlat ang hi a nih. Hringnun hi hril le ziek ding chun hringna hi hrilsa le zieksa lo thei lo, inhmai ruol lo a nih. Hringna bo in hringnun hi a um thei naw a, pakhat a um chun a pakhat lem khawm a um tina a nih.
Ei thupui HRINGNUN hi mitin chun ngaidan, dit dan, hril nuom dan le ziek nuom dan ki dang dang nei seng ei ta, in ang vawng kher naw nih. Chuleichun keima tâwk tâwka ka lo sûngtuo ve dân tukvera inthawkin tlawmtein ka hung suklang ding nisien. Suklanga a um hma in HRINGNA ti thu hi tlawm a zâwng hung suklang ei ta, ei thupui ding hi hrietfiena le hrietthiemnaah a mi ṭhangpui thei tâk duoi am ti lungril put zing in.
Hringna : Hringna hi khawlaia inthawka inṭan am? ei ti chun Pathien (source of life) a inthawka inṭan ei ti seng ring a um, ei ringna le khawm an kal naw bawk a nih. Eini ringtu Kristien sakhuo zuitu hai in hringna chu Pathien a inthawka suok, hringna mi petu le mi sukhringtu chu ani ti ei ring nghet bur a nih. Genesis 2:7 a “ Chun, LALPA Pathienin hnuoia pilvutin mihriem a siem a, a hnâra chun hringna thuok chu ân thuok lût a; chuongchun mi hriem chu mihring a hung ni tah a” ti thu ei hmu a, chun Job 3 :4 a chun ’ Iengkimthawthei thuok chun hringna a mi pek a ‘ ti thu ei hmu sa bawk anih. Hringna hi mihriem siem thei, thuneina le rorelna hnuoia um an nawh ti thu le hringna hi Pathien mi pêk ngei le a neitu chu ama ngei hi anih ti a sukchîng hle anih. Pathien in hringna hi ei enkawl dinga mawphurna insangtak ami pêk ti in la khawm ei ti suol ring a um nawh.
Hringna chau hi Pathien mi pêk le Ama a inṭan an naw a, thil tinrêng vânkhuphnuoia hringna nei le nei naw, vân sang sanga thil chitinrêng um hai, hieng vân boruok lientak ,thla le arasi, nisa, galaxy, universe, solar system, etc hai khawm hi a thilthawtheinaah a siem le indin, ama a inthawka suok vawng a nih. Johan 1;3 a chun ‘Iengkim a rêngin ama siem a nih; thil siem po po hi ama siem naw iengkhawm a um nawh.’ ti ziek ei hmu a , chun Genesis 1;1 a ‘A tirin Pathien in hnuoi le vân a siem a.’ ti thu ei hmu sa bawka, hieng châng pahni hai chau khawm hin a hrilfie hne in a huom zau hle anih. Um hma a um tah, chatuon chatuona um pa chun hnuoi le vân, thil po po siemtu ani ti BIBLE a ziek dang dang hmu ding um sienkhawm ei hung suklang nuom kher ta naw anih. Pathien puotienga chu iengkhawm a um naw anih.
Amiruokchu khawvel mithiem le dâwnrilmi scientist tam lem, science le science ringtu hai chun hringna le thil iengkim hi Pathien a inṭan le ama siem le ama a inthawka suok ni dingin an ring thei nawa, an ring naw hul huol bawk anih. A bîkin Darwin’s Theory of Evolution ( On the Origin of Species, 1859) le Big Bang Theory (Geoerge Lamaître) hai lem hin chu hringna inṭanna (origin of life) le Pathien um lo chen ringna (atheism) khur sûnga mi tamtak ṭhuoilut in sala an intângtir mek a nih. Hiengang ringna chau kakhâwk lovin Theologian hai chen khawm BIBLE inlet, hrilfie (interpretation) na tieng chen a khawm ṭhuoihmangin , BIBLE kalzâwngin hringna le thil um ṭan dan hai chu Evolution angin an hrila, Pathien a inthawk ni lovin an hrilfie/inlet nghe nghe anih. Big Bang Theory chun hieng ang hin ngaidan nei in a hril, thiemnaw hle lang khawm ka thei tâwpin a tâwi ang thei tak in hung suklang ka ti -- A tîrin thil (atom) chîn thei ang tâwpa chin sa (extremely hot) deu el hi a uma, thâwklekhat / kârlovin (within just a fragment of a second) a puokdar ta thut a, inrang le hrat deuin chu thil puokdar hlek hai chu an puokdarna hmun a inthawk chun an in tâwl hmangin an hung inṭhanglien tuol tuol ta a, chu a hlek hai chu hieng ei chêngna leilung khawvel, universe, galaxy, arasi, thlapa, nisa le a dang dang hai ah hungin sieng in a hung um a nih. Hieng hung um po po thil hai hi a kuola vuong in tuoin an lailunga (centre) thil pakhat um chun a hip tâwl a nih. Hieng thil puok dar a inthawk hin space, matter, time le thil iengkim inṭanna ni a ringin an thil inchûktirdân le fepuidân kalphung chu a nih.
Hi Big Bang theory le Science in inṭanna (origin) ringna kawnga hin mi tamtak zet el lamkawia a ṭhuoi hmang nasa hle el a, a tîrin (in the beginning) ti chen hi chu an ringnghet ve a, nisienlakhawm a khêl chara Pathien (GOD) ti hi chu an ring naw in an bân hmak a , khawvel le thilsiem dang dang hai inṭanna nei in an ringa, siemtu a um ti ruokchu an ring naw thung. Amiruokchu ei BIBLE a Pathien in hieng ang hin a zieka, ama a lo inpuong a nih. Thupuongsuo 20 ;11 a chun hiengang hin an ziek “ Chun , lalṭhungpha lientak vârtak le a chunga ṭhung chu ka hmuh a, a hmaa inthawk chun hnuoi le vân an tlân hmang a, an ta dingin hmun hrim a um nawh a.” Chun Johan 1 ;1-5 na lai khawm hin iengkim hi Pathien (Isu Krista) siem a ni ti a chieng hle a nih. Hmangai Johan hin Isu krista ( Pathien ) chu Lalṭungpha lientak vârtak chunga ṭhung le iengkim chu ama inthawka inṭan, hung um , indin le siem a ni ti a lo hmuchieng khawp el a nih.
Hi ringna indiklotak kakhâwk le a nghâwng nat lei hin hieng Atheist (Pathien um lo ringtu) hai chen a hung ra suoka, pung khawm an punghrat hle a nih. USA ram le European countries a hai an tam na sa zuol hle el a, ei ni ram ei delna a hai khawm ei um hiel ring a um ta a, ei la um em naw khawm in ei um vat ring a um tah, chun Mizoram a khawm mi ṭhahnem tak el an um ta ti thu hriet ding a um ta bawk a nih.
Hringnun : A hmasa in hringnun le a bebâwm tlawmte in ei hung târlang ding ani ti chu ei hung hril hmasa nisien, hringnun hi tawite a hrilfiena (definition) le a khârna (conlusion) siem ding nisien chu intak a ta , a chei khawm harsa hlêng a ta, mi popo pawmthei le rîlrema siemthei ding ei um ring a um nawh. Hringnun hi hrilfie zo lo tamtak zierâng le ziemawi nun nei, hrietthiem harsa tak el chu a nih. Hringnun hi hringna ta dinga hmatienga sirbi pawimaw tak , kâkhâwk le nghâwng nei em em el chu a nih. Hringna hi Pathien ta le ama thuneina a ni ah, mihriem dam sung hunbi pêka um ni in la khawm, hringnun ei hmang dan hin hringna chu a nghâwnga, ei hringna hi a suktawi pha in mi tam tak hun lo takin muol a min liemtir pha chu a nih. Damnawna, natna le accident leia thina tuok hai chu thukhat nisien, ei nitin nun hmang dan hin hringna ta dinga hma sukêngtu le sukthim theitu chu a nih.
Vânrâng sûm ang chaua tawi hringnun khawvela, vânkhuphnuoia mihriem po po hai hin khawvel thil neka inril le inthûk lem mamaw ei neia, chuchu nun sûngril hadamna, zalenna le thlamuongna chu a nih. Hringmi tinreng hai hin beiseina hring , duthusam, hlimna le lawmna, ropuina, hminginthangna, a chunghnunglemna, thilthawtheilemna, rothil nei nungna, hausakna le varna ei nei seng a, chuonghai hnawtin nitin nunkhuo ei phâm zing anih. Nisa chârtang le ruotui hnuoia inrim taka sinthaw in, ra ṭha le ṭhanaw sîk chang a um. A chang chun ra ṭha ei sîka, ei beiseina le ei lungril ditzâwng le thilṭha tinrêng hai chu ei hmu a, nun inhawi, hlimna le mawina, zalenna le engthawlna tinrêng silfen haia inthuomin, phaizâwl le tlângsîp a hai vuongkaiin thuok inhawi tak la in ei hang lenga, silfen ṭâwng le hnâwng reng renga inbel phak lo in, vanram intem lawk ang elin ei in ngaia, hringdamna tuisunsuo nun nei ang el ei nih.
Amiruokchu chuonganga nun hringdamna tuisunsuo neia hringkhu phâmzing ei in sawn lai, ruom khur inthim tak sûnga chun tla thum ri dawtin , châng kamtu chânga vate an tang suok theilo ang elin suok thei lo in mitkhapkâr lo in ei lo intâng nawk hlak. Thilṭha hmelmawi tinreng le hringdamna tuisunsuo hai chu thilṭâwp le luonglotui hai chun hung thlâkthleng in , namên lo in harsatna, beidawngna, lungngaina, lunginzîngna, ṭapna hai chun mi hung tlâkbuokin a mi hung nawt nawk hrepa, taksa kâng hmang ang ela mi siem in, inthuokna ding hmun hring reng hmu lovin a min umtir nawk hlak. Hiengang nun inthim tak hai chun sakeibaknei inrûm angin a min rûm khum in ami vêl zing, thlîr biek nei lo in ro a rêl hlak mitin chunga. Hlimna hlimna khawlam I um a, ka zawng ka zawng ruoi ruoi che ti hla ei sak châng a um. Nun hring le nun inthim hai chu ei tuok insawk rana, thil thar rêng tawng ding a um nawa, ei lo tuok ta sa hai chu ei hung tuok nawk peia, hringnun hi suonkuol ang chau alo ni hi. Job Pathien ṭi mi tak le Pathien malsawmna tamtak dawngtu hringnun khawm kha ei hang sût a, a ring Pathien le a ringna kha inphat lovin chelzing sienkhwm, a mawlsawmna dawng , a nauhai le a ranruol hai popo inthlawngtlâk pek le, taksa natna ṭibaiumtak hri invawiin harsatna namênlo tak nun in a zuk thlâkbuok zet chu , a piengni chen khawm ṭawngsie an phur zâk el thu ei hmu (Job 3) . Harsatna hai hin mihriem hi tlawm taka siem le mihriem nuna a kakhâwk dân hi ana hle anih.
Hringmi thuok nei ta phawt chun beiseina insang tak nei in, lungawina nei dingin hmatieng ei pan a, sienkhawm lungawina famkim (satisfaction) chu a nei thei ei um chuong der si nawh, vân sang sanga ra ang el a nih. Khawvel beiseina le lungril dit hai neitu le changtu hai khawm chu, an thil nei hai chun lungawina famkim an nei tir thei chuong nawa, ditsa nawkna ram tho a an leng. Khawvel mawina le ropuina nei, hming inthang le mi ropui, mi nei nung tak tak iengkim nei le iengkhawm tlasam lo a inngai, sawrkar bupang inṭawmpuitu, rawngbawltu, kohran thawktu, hnam le civil society a rawngbawltu, nu le pa, nunghak le tlangval, a chien a lien, a tar a zuor in ei thil dit le beisei hai lo hmu hlak de in la khawm tukhawm ei hmadawm seng a lungawithei ei um chuong der nawh. Inhrilsietna, indemna, inthîkna, inêrna, inhnengdena le inhmusitna hai chu a tlung zinga, chapona nasa tak leh. Kei kan nawm in ti na le thilṭha chu thilṭhaloa inchangtir thiemna ramrie hlak an khangruoi el. Ei lawma, ei hlima, ei in nuia, ei ṭapa, ei lungngai in ei bei a dawnga, ei zawnga ei hmua, ei thaw a ei seng luot a, ei fâk rala, khuolmi ramfang châmsawt ngai lo angin a thâmral nawk hlak. Hringnun a hin kumhlun thil le sâwtdei a um nawa, meikhuo ang chau ani lem.
Hringnuna ei mamaw tak chu nun sûngril ruok hrukbit a, nun sungril hadamtak, zallêntak le lawmtaka um chu a nih. Chîrduop le hnuoiṭhatna hmun hringnun nei châng a um a, iengkim ei tuok hai hi mani nuna a lo dawngsawng dân thiem a ṭuol tak zet el a nih. Khawvel thil le a bebâwm hai chun nun sûngril damna buzâwl a hrukbit le sukbit zo hne naw a. Chuleichun khawvel thila Iengkim neia inngai, mi hausa, hming inthang le mi ropui hai chen khawm nun ruokna, mal ngawi ngawi a inngaina le natna ṭi um tak, hieng depression, anxiety, stress etc hai chu an in vawi a, tuor zo lo in an hringna hai chen khawm thlâkhla lo in an in that tawp tawp (suicide) el hlak a nih. Abikin ṭhalai sûng le celebrity hai lai hin hi hri ṭibaium tak hi a na sa em em a nih. Khawvel thlirna tukvera chun inhnar le mi chunga uma in lang le lêng ni hai sienkhawm , an sûngril nun a hlim nawa, mal ngawi ngawi le ruok ngawi ngawia inngaina an nei a, an sungril nun hadamna, thlamuongna buzâwl chu hrukbit hne lovin nun hadam lo takin hringnun an hmang hlaka, mi hriet lo in an pindan sûngrîl nun senga ṭap ngawi ngawiin lungrilnatak le harsatak nun an hmang rawp hlak. Pathien a hin hringna le hringnun hlut dan hi hrietthiemthei chau a ni a, hriet naw chun hringna le hringnun hin hlutna le umzie a nei naw a, umzie bo chun a pawimawna hrietthei a ni bawk naw a nih. Chuleichun mi tam tak chun hringna mi petu, hringna umzie le a paimawna ei hriet naw lei in, nun harsatak ei tuok phât tuormuolsuo zo lovin, ei hringna tak le hringna mi petu Pathien inza zo ta lovin, ei hringna chu taksa le inṭhe sawng dingin ei lo lâk hlak chu a nih.
Lal Solomon mi ropui le mi hausa tak el, varna le hrietna lungril tienga mi inthûk tak mi, ama ang reng reng ama hma a la um ngai lo le, a hnunga khawm um ta ngai lo ding pa chun hringnun le nisa hnuoia tinrêng um hai chu tep lo el a ni a lo tih a. Lal Solomon hin khawvel mihriem po pohai ngirhmun le khawsak dânhai a ngaituo hnungin thil tinrêng chu teplo vawng el, kumhlun thil le an hawi kumhlun thil um dêr lo, Iengkim hi hunbi nei seng a ni ti a hrietchiengin innghatna tlâka a ngai nawh. Amiruokchu hringnun a pawimaw tak chu hringna mi petu Pathien nei le Pathien chu iengkim a iengkim, a bul le a tâwp, thil iengkim chu ama remtina ṭhang naw chun beidawngna, thil po po tâwpna chu Pathien, thi hnungah ama chu roreltu ding le dam sûnga Pathien ditzâwnga um le thaw hi mihriem um dân ding le thaw dân ding chu ani a ti a, an dik in a lo hmuchieng hle a nih.
Chuleichun eini ringtu hai hin, hringnun hmanga ei hring damsûng hin hringna mi petu, iengkim siemtu le in um tirtu Pathien hi ei hrieta ei nei hi a pawimaw a, Pathien in a san boa a min um tir le thawpângpal (accident) leia khawvela taksa put a hung pieng ei ni nawh. Pathien hin umzie nei (meaning), thiltum (purpose) le pawimawna ( significance) neia hringna ami pek le a min um tir chu a nih. Pathien a chau hin ei in ṭanna, ei nina indik, umzie ei nei na, thiltum le pawimawna hai chu ei hrietfie thei chau a , iengkim amaa chun, ama ta ding bawka siem ei nih si a (Colossa 1;16).
Thutlângkâwmna : Pathien hi hringna mi petu le iengkim siemtu, a san uma min um tirtu le mi siemtu a nih. Thina hi sietna ropui tak an nawa, sietna ropui tak chu hringna le hringnun hlutna, umzie le a ṭangkaina hriet lo hi a nih. Hringnun hmangdân hin hringna hi a nghâwng in sietna nasatak el , thina chen an tlungtir thei a nih. Iengkim hi teplo, kumhlun thil um lo le bohmangnawk el, suonkuol hringnun chau a ni a, amiruokchu ei hringnuna Krista in hmun a changa , ama le hringnun ei hmang chun umzie nei, hlim le tiemtlâk hringnun hmang thei ei nih. Khawvel rohlu le iengkim neiin um in la khawm, Pathien remtina le ama ṭhang lo chun iengkim hi sietna le lungngaina in an chang theia, nun sungril ruokna le mal ngawi ngawia nun hi a hrukbit/suklâwm thei chuongnaw, Pathien a chau le hringnun hi Isu Krista le chau hin nun hadamna tak tak hi a um thei chau lem a nih. Awle nang tiemtu, I hringna le I hringnun hmang mek na a hin ISU KRISTA hi i/ei nei tak tak ta am ti hi lo inngaituo in lo hang in en fel ei ti.
(Pune, June 19, 2020)
COMMENTS